Warszawa, dnia 8 stycznia 2013 r.

Opinia Stowarzyszenia Sędziów THEMIS w sprawie projektu Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 grudnia 2012r. zmiany ustawy ? Prawo o ustroju sądów powszechnych i ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa

Stowarzyszenie Sędziów THEMIS co do zasady popiera kierunek zmian ustawy ? Prawo o ustroju sądów powszechnych zmierzających do poprawy i przyśpieszenia procedury powoływania sędziów, jednak wskazuje, iż szczegółowe rozwiązania przedstawione w projekcie nie zasługują na aprobatę. Projekt zawiera błędy merytoryczne, cechuje go niespójność pomiędzy przepisami, brak konsekwencji w uchylaniu niektórych rozwiązań ustawowych, brak zastosowania jednolitej terminologii do tych samych procedur postępowania zawartych w różnych przepisach ustawy zmieniającej i ustawy zmienianej. Projekt nie spełnia oczekiwań dokonania koniecznych zmian ustawy, która weszła w życie w dniu 28 marca 2012r., tak aby procedura powoływania sędziów sądów powszechnych toczyła się sprawnie, a przy tym gwarantowała dobór najlepszych kadr do sądownictwa.

Stowarzyszenie w pełni akceptuje wprowadzenie zasady możliwości kandydowania tylko na jedno wolne stanowisko sędziowskie. Za konieczne jednak uważa równoczesne wprowadzenie obowiązku wskazania w ogłoszeniu o wolnym stanowisku sędziowskim planowanego pionu orzeczniczego (karnego, cywilnego, pracowniczego, rodzinnego czy gospodarczego) co pozwoli kandydatom zgłaszającym się na pierwsze, ale przede wszystkim na wyższe stanowiska sędziowskie, zgłoszenie się do pionu orzeczniczego zgodnego ze specjalizacją. Stowarzyszenie proponuje zatem następujące brzmienie art. 56 § 3 ustawy: O każdym wolnym stanowisku sędziowskim Minister Sprawiedliwości niezwłocznie obwieszcza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” wskazując planowany pion orzeczniczy, do jakiego ma być przydzielone. Podtrzymuje również stanowisko zaprezentowane w przedstawionym Panu Ministrowi podczas spotkania w dniu 31 maja 2012r. piśmie zawierającym propozycje co do zmian u.s.p. odnośnie podejmowania ostatecznie przez prezesa sądu decyzji co do pionu orzeczniczego, w którym planuje obsadzić wolne stanowisko. Zdaniem Stowarzyszenia, postulowane brzmienie art. 56 § 3 i użycie słów ?planowany pion orzeczniczy? pozwala na przyjęcie, iż w razie zmiany sytuacji kadrowej w sądzie pomiędzy datą obwieszczania o wolnym stanowisku, a datą faktycznego jego obsadzenia, będzie możliwe dokonanie przydziału sędziego do innego wydziału niż pion, w którym ogłoszono obwieszczenie. Tego rodzaju sytuacje zdarzać się będą jednak rzadko i wyjątek nie powinien przekreślać reguły. Stowarzyszenie akcentuje, iż wprowadzenie zasady dopuszczalności kandydowania tylko na jedno wolne stanowisko i zakaz kandydowania na inne stanowiska w czasie toczenia się procedury ubiegania się o inne stanowisko, przy zaniechaniu określania pionu orzeczniczego, do którego jest kierowane, niesie poważne ryzyko wyeliminowania z procedury konkursowej kandydatów o najwyższych kwalifikacjach i specjalizacji w danej dziedzinie.

W tym miejscu Stowarzyszenie wskazuje na wadliwość projektowanego rozwiązania i nowego brzmienia art. 57 § 1 p, który kazuistycznie wymienia trzy przypadki, przez które rozumie zakończenie procedury powoływania na stanowisko sędziowskie i pomija przynajmniej dwa przypadki, które projekt wymienia kilka paragrafów niżej, tj. sytuację pozostawienia kandydatury bez rozpatrzenia przez prezesa sądu jak i cofnięcia kandydatury.

Zdaniem Stowarzyszenia zbędna jest regulacja zawarta w art. 57 § 2c, tj. konieczności umarzania przez Krajową Radę Sądownictwa postępowania ubiegania się o wolne stanowisko sędziowskie w sytuacji, gdy cofnięcie nastąpi przed rozpoczęciem procedury przed Krajową Radą Sądownictwa. Skutek zakończenia procedury kandydowania (jak również jej ?toczenia? się w rozumieniu art. 57 § 1³) winien następować z mocy prawa bez podejmowania przez prezesa czy KRS jakichkolwiek decyzji a jedynie poprzez czynność techniczną w systemie teleinformatycznym. Podkreślenia wymaga, iż wymóg uprawomocnienia się uchwały KRS o umorzeniu postępowania dla uznania zakończenia procedury powoływania na dane stanowisko, znacznie ograniczy możliwość ubiegania się o wolne stanowiska, co może rodzić zarzut naruszenia art. 60 Konstytucji.

Stowarzyszenie negatywnie opiniuje zmianę art. 57 § 1 przez skrócenie terminu zgłaszania się na wolne stanowisko z 30 dni do 14 dni. Zmiana ta negatywnie wpłynie na osiągnięcie celu w postaci wyboru najlepszych kandydatów. Podkreślenia wymaga, że sama czynność zgłoszenia na wolne stanowisko przez każdego kandydata (sędziego jak również osoby pochodzącej z innych zawodów) wymaga znacznego wysiłku w postaci przedstawienia choćby wykazu stu akt spraw czy orzeczeń, publikacji, opinii prawnych itd., a ponadto przedstawienia wszystkich dokumentów w postaci elektronicznej. Zdaniem Stowarzyszenia skrócenie innych terminów, w tym dla prezesów sądów i Ministra Sprawiedliwości, wprowadzenie zasady kandydowania na jedno wolne stanowisko itd. wystarczająco przyspieszy procedurę nominacyjną i nie jest uzasadnione ani celowe skracanie do 14 dni terminu na zgłaszanie kandydatur.

Stowarzyszenie negatywnie opiniuje projektowany art. 56 § 2a ustawy wskazując, iż takie brzmienie przepisu spowoduje, iż regulacja w nim zawarta będzie praktycznie martwa. Obligując prezesa sądu do zawiadomienia Ministra o mającym się zwolnić stanowisku, przepis nie wprowadza bowiem żadnego obowiązku podjęcia przez Ministra Sprawiedliwości decyzji o przydzieleniu lub zniesieniu stanowiska na skutek jego zwolnienia przez przejście sędziego w stan spoczynku. Stowarzyszenie postuluje przyjęcie rozwiązania, aby w przypadku, gdy zwolnienie stanowiska sędziowskiego jest pewne na skutek ukończenia przez sędziego 70 lat lub upływu terminu do jakiego może złożyć oświadczenie o woli dalszego pełnienia stanowiska pomimo ukończenia 67 roku życia, Minister Sprawiedliwości ogłaszał o tym stanowisku, pomimo że w dacie ogłoszenia nie będzie jeszcze wolne. Rozwiązanie takie skróci o wiele miesięcy czas trwania obsadzania zwalnianych stanowisk na skutek przechodzenia sędziów w stan spoczynku. Niezbędny czas trwania procedury nominacyjnej gwarantuje natomiast, iż nigdy nie dojdzie do sytuacji powołania sędziego na stanowisko, które nie będzie jeszcze zwolnione.

Stowarzyszenie negatywnie opiniuje zmianę art. 57a § 1 i wprowadzenie dokonywania oceny kwalifikacyjnej kandydata na stanowisko sędziowskie przez sędziego wyznaczonego przez prezesa sądu w miejsce sędziego wizytatora. Podniesiony w uzasadnieniu projektu argument o konieczności zmiany wynikającej z faktu zgłaszania się kilkudziesięciu kandydatów na jedno miejsce jest całkowicie chybiony. Nie ulega wątpliwości, iż wyeliminowanie możliwości równoczesnego zgłaszania się na różne stanowiska sędziowskie spowoduje zmniejszenie się liczby zgłaszanych kandydatów, a co za tym ilość zadań dla wizytatorów przy sporządzaniu ocen kwalifikacyjnych. Zdaniem Stowarzyszenia THEMIS, celowe jest pozostawienie regulacji o dokonywaniu ocen kwalifikacyjnych przez sędziów wizytatorów, a zatem sędziów zaakceptowanych przez kolegia sądów, posiadających z założenia największe kwalifikacje i doświadczenie. Tylko takie rozwiązanie zapewnia szansę na niezbędną jednolitość dokonywania ocen, przez co procedura nominacyjna realizować będzie gwarantowany w art. 60 Konstytucji równy dostęp do służby publicznej. Nadmienić należy o wadliwej redakcji projektowanego przepisu art. 57a § 1 i jak się wydaje błąd interpunkcyjny, przez co treść przepisu jest dwuznaczna. Nie jest oczywiste, czy termin siedmiu dni dotyczy czynności prezesa, czy też czasu w jakim sędzia ma sporządzić ocenę kwalifikacyjną.

Pozostawienie instytucji projektowanego ?sędziego wyznaczonego? wymagałoby zdaniem Stowarzyszenia uzupełnienia o zapis ?za jego zgodą?, podobnie jak to ustawodawca uregulował w art. 82 b co do powierzenia obowiązków patrona nad aplikantami.

Dodatkowo zauważyć trzeba, iż projekt nie obejmuje zmiany art. 57e § 1, art. 57f § 2, 57f § 3, w których w dalszym ciągu używa się pojęcia ?sędzia wizytator?, mimo że w innych przepisach wprowadzono zapis, że osobą dokonującą ocenę kwalifikacji jest ?sędzia wyznaczony?.

Stowarzyszenie popiera co do zasady wyeliminowanie sformalizowanej procedury zgłaszania i rozpoznawania uwag od oceny kwalifikacyjnej kandydatów, uważa jednak, iż zasadnym jest pozostawienie obowiązku zapoznawania kandydata z opinią i możliwości zgłaszania uwag do oceny a także możliwości ich uwzględnienie przez sędziego wizytatora dokonującego oceny kwalifikacji. W razie nieuwzględnienia uwag, winny być dołączone do oceny kwalifikacyjnej wykładanej w systemie teleinformatycznym. Nie sposób wykluczać, iż ocena może zawierać choćby omyłki, które wpłyną na wynik postępowania kwalifikacyjnego. Celowym jest pozostawienie rozwiązania, które daje możliwość ich naprawienia bez konieczności składania odwołania przez kandydata do Sądu Najwyższego od uchwały Krajowej Rady Sądownictwa i przedłużania procedury nominacyjnej.

Na akceptację zasługuje powrócenie do zasady opiniowania kandydatów na sędziów sądu okręgowego przez zgromadzenie sędziów okręgu. W przypadku jednak uchylenia pkt.1 w art. 34, Stowarzyszenie THEMIS zwraca uwagę na konieczność równoczesnej zmiany art. 33 § 6, nie będzie już bowiem takich kandydatów na stanowiska sędziowskie, którzy podlegaliby ocenie przez zgromadzenie ogólne sędziów apelacji. Nie ma też potrzeby wykładania ocen kwalifikacji kandydatów w sekretariatach prezesów sądów okręgowych, skoro kandydatów na stanowisko SSA opiniować ma zebranie sędziów sądu apelacyjnego. Zmianie winien podlegać również art. 33 § 5.

Stowarzyszenie akceptuje co do zasady wykorzystanie komunikacji elektronicznej. Uważa jednak, że zaproponowane regulacje w ustawie są zbyt kazuistyczne, w poszczególnych przepisach powtarza się te same rozwiązania i sformułowania. Znaczna część przepisów winna zostać przeniesiona do rozporządzenia.

Negatywnie należy zaopiniować dziewięciomiesięczny okres vacatio legis. Uwzględniając, iż zgodnie z art. 3 projektowanej ustawy, powoływanie na wolne stanowiska sędziów, o których obwieszczono przed wejściem w życie ustawy, odbywać się będzie na dotychczasowych zasadach, należy się spodziewać, iż nowe regulacje wejdą w życie najwcześniej za około półtora roku, co bardzo źle wpłynie na funkcjonowanie sądów powszechnych i efektywność ich działania. Zdaniem Stowarzyszenia, nie ma uzasadnionych przyczyn, dla których uruchomienie i wdrożenie systemu teleinformatycznego musi zająć aż 9 miesięcy, zwłaszcza, iż prace nad tym systemem, Minister może wdrożyć równolegle z procesem legislacyjnym.

Prezes

Sędzia NSA Irena Kamińska